Ynys gweithgar
Mae Enlli wedi’i siapio gan ddwylo cenedlaethau o ffermio a chynhyrchu cnydau.
Mae’r ynys wedi cael ei ffermio neu’r tir wedi ei drin ers cannoedd o flynyddoedd. Mae hen ffiniau caeau i’w gweld yn glir o’r mynydd heddiw, gyda system gymhleth o gaeau. The field names reflect how the land would have been used, with Cae Gwenyn (bee field) suggesting a historic location for bee hives, and cae’r groes on the north end, supposedly had a large wooden cross in the middle ages for pilgrims to aim towards whilst crossing the Swnt.
Heddiw mae’r ynys yn cynnal fferm, lleiniau llysiau ffyniannus a thwneli poly, berllan o afalau Enlli a Chymreig, helyg hynafol a phlanhigfa fechan o goed sbriws. Mae gwneud y gorau o’r adnoddau naturiol mewn ffordd gynaliadwy wedi galluogi cenedlaethau o bobl i alw Enlli yn gartref.
Gwartheg yn y tir gwlyb
Ffermio ar Enlli
After many years’ absence, cattle were reintroduced to the island in 2008 to help graze the heathland and wetland habitats.
Mae’r drefn bori hon yn rhan o system ffermio gyfannol o ddefaid a gwartheg sy’n gweithio o fewn ecosystem fregus yr ynys ac yn ychwanegu at ei bioamrywiaeth. Er enghraifft, mae chwilod arbenigol wedi’u darganfod mewn tail gwartheg, sy’n darparu ffynhonnell fwyd mawr ei hangen i Fran Goes Goch ifanc i adeiladu eu cryfder ar gyfer y daith i’w tiroedd gaeafu ar y tir mawr.
Mae’r ffermwr, Gareth Roberts, yn gweithio’n agos gydag Ymddiriedolaeth Ynys Enlli, Cyfoeth Naturiol Cymru, ac Arsyllfa Adar a Maes Enlli i reoli’r fferm er lles y bywyd gwyllt sy’n gwneud yr ynys mor arbennig. Mae Arsyllfa Adar a Maes Enlli yn allweddol wrth fonitro effaith y drefn ffermio ar adar preswyl yr ynys.
Cimwch
Pysgota
Pysgodfa cimwch a chranc
The island is surrounded by strong currents and is subject to the moods and the swing of the tides; yet the sea has sustained and provided a healthy income for generations of families on Enlli.
Today, sitting within a Special Area of Conservation, the waters of Enlli are still sustainably fished for crab and lobsters by two families from the island.
The waters around Enlli are also important for a range of heritage and conservation reasons, the Risso’s dolphins and grey seals using the area as a nursery and breeding ground.
Afal Enlli
Mae gan Enlli ei afal prin ei hun y gellir ei brynu i’w ychwanegu at eich perllan.
Rhai blynyddoedd yn ôl roedd gwyliwr adar yn Cristin yn defnyddio afalau i ddenu adar. Yn dilyn sgwrs rhwng y gwyliwr adar ac ymwelydd arall, Mr Ian Sturrock, gwnaed y darganfyddiad cyffrous bod hwn mewn gwirionedd yn amrywiaeth prin o afalau.
Roedd Mr Sturrock, arbenigwr ar goed ffrwythau, yn deall bod yr afalau wedi dod o’r goeden ar ochr ddeheuol Plas Bach. Er bod trigolion yr ynys wedi cadarnhau bod cenedlaethau o ynyswyr wedi mwynhau’r afalau hyn, nid oedd neb yn gwybod pa fath o afalau oedden nhw. Roedd yn ddigon posibl mai’r ffrwythau pinc adfywiol, o arogl a blas lemwn, oedd yr unig oroeswyr o berllan a feithrin ar y safle gan fynachod dros 1,000 o flynyddoedd yn ôl.
Cafodd yr afal ei gludo i Ymddiriedolaeth Arddwriaethol Brogdale gan Mr Sturrock lle cafodd ei archwilio gan Dr Joan Morgan, arbenigwr ar afalau Prydain. Datganodd mai hwn oedd afal prinnaf y byd. Disgrifiodd ef fel afal wedi’i streipio â phinc dros hufen, wedi’i gribio â choron uchel.
Archebwch eich Coeden Afal Enlli
Tyfwch eich Coeden Afalau Enlli eich hun!
Rydym yn gweithio gyda Ian Sturrock & Sons Tree Nurseries sy’n gwerthu’r Afal Enlli swyddogol.
Lle nesaf?
